Arabuluculuk Hukuku

Arabuluculuk, özel hukuk uyuşmazlıklarında tarafların, dava açmadan önce veya dava açtıktan sonra, tarafsız ve uzman bir üçüncü kişiyi (arabulucu) gönüllü olarak seçerek anlaşmazlıklarını çözmelerine yardımcı olan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabuluculuk, uyuşmazlıkları hızlı ve etkili bir şekilde dava yoluna gitmeden çözmeyi amaçlayan bir usul hukuku mekanizmasıdır.

Arabuluculuk Türleri

Zorunlu Arabuluculuk

Belirli uyuşmazlıklarda dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunludur. Eğer arabuluculuğa başvurulmadan dava açılırsa, dava usulden reddedilir. Zorunlu arabuluculuğa tabi bazı uyuşmazlıklar şunlardır:

• Ticari Uyuşmazlıklar: Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 5/a maddesine göre, parasal talepler ve tazminat talepleri içeren tüm ticari davalar için arabuluculuk zorunludur.

• İş Uyuşmazlıkları: 1 Ocak 2018’den itibaren kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti, maaş ve diğer işçilik alacakları ile ilgili uyuşmazlıklarda arabuluculuk zorunlu hale getirilmiştir.

İhtiyari Arabuluculuk

İhtiyari arabuluculukta taraflar, dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunda değildir. Ancak mahkemeye gitmeden önce arabuluculuk yoluyla anlaşmazlıklarını çözmeyi tercih edebilirler. Bu yöntem, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği tüm özel hukuk uyuşmazlıkları için uygulanabilir.

Arabulucu Kimdir? Arabulucu Nasıl Olunur?

Arabulucu, hukuk fakültesi mezunu olup en az beş yıl mesleki deneyime sahip, arabuluculuk, iletişim ve müzakere teknikleri konusunda özel eğitim almış kişidir. Arabulucu olabilmek için adayların arabuluculuk sınavını geçmeleri ve Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Siciline kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Yalnızca sicile kayıtlı arabulucular, hukuken arabuluculuk yapma yetkisine sahiptir.

Ticari Uyuşmazlıklarda Zorunlu Arabuluculuk

Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 5/a maddesi uyarınca, parasal talepler ve tazminat içeren davalarda arabuluculuk zorunludur. Arabuluculuğa başvurulmadan ticaret mahkemelerinde dava açılamaz.

Bir arabulucu, atandığı tarihten itibaren süreci en fazla altı hafta içinde tamamlamak zorundadır. Zorunlu hallerde bu süre iki hafta daha uzatılabilir.

İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu kapsamında, aşağıdaki uyuşmazlıklarda arabuluculuk zorunludur:

• Kıdem tazminatı talepleri

• İhbar tazminatı talepleri

• Fazla mesai ücretleri

• Maaş ve ücret anlaşmazlıkları

• Yıllık izin ücreti talepleri

• Ulusal ve dini bayram tazminatları

Eğer bir işçi veya işveren arabuluculuğa başvurmadan doğrudan dava açarsa, dava usulden reddedilir.

İşe İade Davaları ve Arabuluculuk

Haksız yere işten çıkarıldığını düşünen çalışanlar, işten çıkarıldıklarına dair bildirimi aldıktan sonra bir ay içinde arabuluculuğa başvurmak zorundadır. Eğer arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa, son tutanak tarihinden itibaren iki hafta içinde dava açılabilir.

Eğer taraflar arabuluculukta anlaşmaya varırsa, şu hususları net bir şekilde belirlemelidir:

• İşe iade tarihi

• Çalışanın hak ettiği maaş ve sosyal hakların ödenmesi

• İşe iade edilmemesi halinde ödenecek tazminat

Bu koşullar belirtilmezse, arabuluculuk başarısız sayılır ve dava süreci devam eder.

İş Hukukunda Tazminat Talepleri İçin Zorunlu Arabuluculuk

Kıdem Tazminatı Talepleri

Kıdem tazminatı almaya hak kazanan ancak ödemesini alamayan çalışanlar, dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmalıdır.

İhbar Tazminatı Talepleri

İş sözleşmesi önceden bildirim yapılmadan feshedildiğinde, çalışan ihbar tazminatı almaya hak kazanır. İhbar tazminatıyla ilgili uyuşmazlıklar için önce arabuluculuğa başvurulması gerekmektedir.

Fazla Mesai Ücret Talepleri

Haftada 45 saatten fazla çalışan işçiler, fazla mesai ücretlerini almazlarsa, dava açmadan önce arabulucuya başvurmalıdır.

Tatil ve İzin Ücret Talepleri

Yıllık izin ücreti, ulusal ve dini bayramlarda ödenmeyen ücretler ile maaş alacaklarına ilişkin uyuşmazlıklarda arabuluculuk zorunludur.

Hakaret ve İşyerinde Mal Zararına İlişkin Uyuşmazlıklar

İşçi ile işveren arasındaki hakaret davaları veya işyeri malına verilen zararlar için de zorunlu arabuluculuk süreci işletilmektedir.

⚠ Not:
İş kazaları, meslek hastalıkları ve bu olaylardan kaynaklanan tazminat talepleri zorunlu arabuluculuğa tabi değildir ve doğrudan iş mahkemelerinde dava açılabilir.

Arabuluculuk Sürecine Katılmamanın Hukuki Sonuçları

İlk arabuluculuk toplantısına tarafların katılması zorunludur. Eğer bir taraf geçerli bir mazeret göstermeksizin toplantıya katılmazsa:

• Dava açılırsa tüm yargılama giderlerinden sorumlu tutulur.

• Davayı kazansa bile avukatlık ücreti talep edemez.

Eğer her iki taraf da toplantıya katılmazsa, dava açılması durumunda her taraf kendi yargılama masraflarını ödemek zorunda kalır.

Arabuluculuk Ücretleri ve Ödeme

• Anlaşma sağlanırsa, arabuluculuk ücreti taraflar arasında eşit olarak paylaşılır (aksi bir anlaşma yoksa).

• Anlaşma sağlanamazsa, ilk iki saatlik arabuluculuk ücreti Adalet Bakanlığı tarafından karşılanır. Ek sürelerin ücreti taraflarca eşit paylaşılır.

• Dava açılması halinde, arabuluculuk ücreti yargılama gideri sayılarak, mahkeme kararıyla hükmedilir.

Arabuluculuk Anlaşmalarının İcrası

Taraflar anlaşmaya varırsa, anlaşmayı mahkeme kararına eşdeğer hale getirmek için yetkili mahkemeden icra edilebilirlik şerhi talep edebilirler.

• Dava açılmadan önce arabuluculuk gerçekleşmişse, icra edilebilirlik şerhi sulh hukuk mahkemesi tarafından verilir.

• Dava açıldıktan sonra arabuluculuk gerçekleşmişse, icra edilebilirlik şerhi davaya bakan mahkeme tarafından verilir.

Taraflar, avukatları ve arabulucu tarafından imzalanan anlaşmalar doğrudan mahkeme kararı niteliğinde olup ek bir mahkeme kararı gerektirmez.

Aile Hukukunda Arabuluculuk (Yaklaşan Düzenlemeler)

Henüz yürürlüğe girmemiş olsa da, bazı aile hukuku uyuşmazlıklarında arabuluculuk mekanizmasının getirilmesi öngörülmektedir. Bu kapsamda:

• Boşanma davaları

• Velayet uyuşmazlıkları

• Eş ve çocuk nafakası talepleri

• Boşanma sonrası mal paylaşımı davaları

arabuluculuğa tabi olabilir.

⚠ Not: Aile içi şiddet ve istismar içeren davalar arabuluculuğa tabi değildir.

Arabuluculukta Gizlilik İlkesi

Tüm arabuluculuk görüşmeleri gizlidir. Arabuluculuk sürecinde yapılan beyanlar, sunulan belgeler veya öneriler:

• Mahkemede delil olarak kullanılamaz.

• Hakim, hakem veya idari makam tarafından talep edilemez.

• Arabulucu, taraflar veya avukatlar tarafından açıklanamaz.

Gizliliği ihlal eden kişiler altı aya kadar hapis cezası ve Arabuluculuk Sicili’nden silinme cezası ile karşı karşıya kalabilir.

Arabuluculuk ve Dava Sürecinin Karşılaştırılması

Kriter Arabuluculuk Mahkeme Süreci Süre 3–6 hafta 1–3 yıl Maliyet Daha düşük Daha yüksek Gizlilik Evet Hayır Esneklik Evet, taraflar müzakere eder Hayır, hakim karar verir Hukuki Bağlayıcılık Evet, icra edilebilirlik şerhi ile Evet İlişki Koruma Daha uzlaşmacı Çoğunlukla çekişmeli

Özocak & Altun Hukuk ve Danışmanlık olarak, zorunlu ve ihtiyari arabuluculuk süreçlerinde müvekkillerimize uzman hukuki hizmetler sunarak haklarını ve menfaatlerini korumaya özen göstermekteyiz.